Mens & Maatschappij: Economie – Groep 5

Schaarste is een van de belangrijkste concepten in de economie, en je komt het elke dag tegen zonder dat je het misschien doorhebt. Wanneer er niet genoeg is van iets voor iedereen die het wil hebben, spreken we van schaarste.

Schaarste betekent simpelweg dat er beperkte hoeveelheden zijn van de dingen die mensen willen of nodig hebben. Stel je voor dat er maar 10 nieuwe Nintendo-spelletjes 🎮 zijn in heel Nederland, maar 1000 kinderen willen er een. Dan is dat spelletje schaars.

Schaarste komt voor bij van alles:

• Speelgoed: Populaire speelgoed rond Sinterklaas is vaak uitverkocht
• Voedsel: Verse aardbeien 🍓 zijn alleen beschikbaar in bepaalde seizoenen
• Energie: Olie en gas zijn beperkt aanwezig op aarde
• Tijd: Jij hebt maar 24 uur per dag om alles te doen wat je wilt
• Ruimte: Er zijn maar een beperkt aantal plekken in de populairste pretparken

Omdat we niet alles kunnen hebben wat we willen, moeten we keuzes maken. Hier komt handel om de hoek kijken. Handel ontstaat omdat:

1. Mensen hebben verschillende dingen: Jij hebt misschien veel Pokemon-kaarten, maar je vriend heeft alle Minecraft-boeken
2. Mensen willen verschillende dingen: Jij wilt graag een nieuw boek, maar je vriend wil Pokemon-kaarten
3. Door te ruilen krijgen beiden wat ze willen: Jij geeft Pokemon-kaarten en krijgt een boek, je vriend geeft een boek en krijgt Pokemon-kaarden

Voorbeeld 1 - Schoolkantine 🍎 De schoolkantine heeft maar 20 appels, maar 30 kinderen willen er een tijdens de pauze. Omdat appels schaars zijn, moeten sommige kinderen iets anders kiezen, of ze kunnen ruilen met klasgenoten die wel een appel hebben gekregen.

Voorbeeld 2 - Voetbalkaarten ⚽ Jij hebt een zeldzame voetbalkaart van je favoriete speler, maar je vriend heeft er twee van een andere speler die jij ook geweldig vindt. Jullie kunnen ruilen zodat jullie beiden de kaarten krijgen die jullie het liefst willen.

Voorbeeld 3 - Benzine ⛽ Benzine wordt gemaakt van olie, en er is niet oneindig veel olie op de wereld. Daarom kost benzine geld - omdat het schaars is, zijn mensen bereid ervoor te betalen.

In de echte wereld zie je handel overal:

• Winkels: Kopen en verkopen van goederen
• Online: Websites waar mensen dingen verkopen en kopen
• Markten: Waar boeren hun groenten verkopen
• School: Kinderen die kaarten, stickers of speelgoed ruilen
• Internationale handel: Landen die producten met elkaar uitwisselen

Handel zorgt ervoor dat:

• Iedereen kan krijgen wat ze het meest willen: Door ruilen krijgt iedereen iets wat ze meer waarderen
• Mensen zich kunnen specialiseren: Een bakker kan brood maken, een melkboer levert melk
• Er meer variatie is: Door handel kun je dingen krijgen die in jouw buurt niet gemaakt worden
• Iedereen er beter van wordt: Beide partijen bij een ruil krijgen iets wat ze meer willen dan wat ze weggeven

Geld is zo gewoon voor ons dat we er vaak niet bij stilstaan hoe bijzonder het eigenlijk is. Maar waarom gebruiken we euro's en niet bijvoorbeeld knikkers of bladeren als geld? Het antwoord ligt in de speciale eigenschappen die goed geld moet hebben.

Voor iets geschikt is als geld, moet het vier belangrijke eigenschappen hebben. Laten we kijken waarom deze eigenschappen zo belangrijk zijn door het te vergelijken met dingen die we niet als geld gebruiken.

Geld moet makkelijk mee te nemen zijn. Stel je voor dat we stenen als geld zouden gebruiken:

• Een brood zou 5 grote stenen kosten
• Je zou een kar nodig hebben om boodschappen te doen!
• Je rugzak zou veel te zwaar worden voor school

Euro munten en bankbiljetten zijn perfect draagbaar. Je kunt gemakkelijk €20 in je portemonnee stoppen, maar 20 stenen zou veel te zwaar zijn.

Geld moet opgedeeld kunnen worden in kleinere stukjes voor wisselgeld. Stel je voor dat we alleen hele pizza's als geld zouden gebruiken:

• Hoe zou je wisselgeld geven voor een ijsje dat een halve pizza kost?
• Je zou de pizza doormidden moeten snijden, maar dan bederft het!

Euro's kun je perfect verdelen:

• 1 euro = 100 cent
• €5 kun je wisselen voor vijf €1 munten
• €1 kun je wisselen voor twee 50 cent munten

Iedereen moet kunnen herkennen dat het echte geld is. Stel je voor dat we gewone steentjes als geld zouden gebruiken:

• Hoe weet je of iemand je echte 'geld-steentjes' geeft?
• Iedereen zou steentjes uit de tuin kunnen pakken!
• Er zou veel vals geld zijn

Euro biljetten en munten hebben speciale kenmerken:

• Bijzondere kleuren en plaatjes die moeilijk na te maken zijn
• Speciale materialen die anders aanvoelen dan gewoon papier
• Hologrammen en andere beveiligingskenmerken
• Braille (puntjes) voor blinde mensen

Geld moet lang meegaan en niet snel kapot gaan. Stel je voor dat we ijs als geld zouden gebruiken:

• Het zou smelten voordat je de winkel uit bent! 🍦
• In de zomer zou al je geld verdwijnen
• Je zou het in de vriezer moeten bewaren

Euro munten en biljetten zijn gemaakt om lang mee te gaan:

• Munten zijn van stevig metaal dat jaren meegaat
• Biljetten zijn van speciaal papier dat niet snel scheurt
• Ze kunnen duizenden keren van hand tot hand gaan

Mensen hebben door de geschiedenis heen verschillende dingen als geld gebruikt, en elk had voor- en nadelen:

Schelpen 🐚

• ✅ Draagbaar en herkenbaar
• ❌ Niet deelbaar, konden breken

Goud en zilver 🏆

• ✅ Duurzaam, deelbaar, herkenbaar
• ❌ Zwaar om mee te nemen (niet goed draagbaar)

Zout 🧂

• ✅ Waardevol omdat iedereen het nodig had
• ❌ Loste op in de regen!

Koeien 🐄

• ✅ Waardevol en herkenbaar
• ❌ Niet draagbaar, niet deelbaar (je kunt geen halve koe geven!)

Onze moderne euro's hebben alle vier eigenschappen:

• 💼 Draagbaar: Een briefje van €50 weegt bijna niets
• ✂️ Deelbaar: Van centen tot honderden euro's
• 👁️ Herkenbaar: Speciale kenmerken tegen vervalsing
• 💪 Duurzaam: Gaan jaren mee

Tegenwoordig hebben we ook digitaal geld:

• Pinpassen: Je geld staat op de computer van de bank
• Contactloos betalen: Met je telefoon of pas
• Online betalen: Voor dingen die je op internet koopt

Digitaal geld heeft dezelfde eigenschappen als echt geld, maar dan in de computer!

Elke dag gebeurt er duizenden keren hetzelfde: mensen kopen en verkopen dingen aan elkaar. Of het nu gaat om een broodje op school, een nieuw speelgoed in de winkel, of je ouders die boodschappen doen - overal werken kopers en verkopers samen. Maar hoe werkt dit precies?

Kopers zijn mensen die iets willen hebben en bereid zijn er geld (of iets anders) voor te geven. Jij bent een koper wanneer je:

• Een ijsje koopt van de ijscowagen 🍦
• Je zakgeld uitgeeft aan Pokemon-kaarten
• Samen met je ouders kleren koopt voor school
• Online een spel downloadt voor je tablet

Verkopers zijn mensen die iets hebben en dat willen verkopen of ruilen voor geld (of iets anders). Voorbeelden van verkopers zijn:

• De juf van de schoolkantine die broodjes verkoopt
• Winkeleigenaren die speelgoed verkopen
• Boeren die groenten verkopen op de markt 🥕
• Jij, wanneer je oude speelgoed verkoopt op een rommelmarkt

Voor er handel kan plaatsvinden, moeten drie dingen gebeuren:

1. De koper moet iets willen hebben Jij loopt langs de snoepwinkel en ziet je favoriete snoep 🍭. Je denkt: "Dat wil ik hebben!"

2. De verkoper moet bereid zijn het te verkopen De winkelier heeft het snoep en wil het verkopen voor €2.

3. Beiden moeten akkoord gaan met de prijs Jij vindt €2 een eerlijke prijs voor dat snoep, en de winkelier vindt €2 genoeg. Dan kunnen jullie de deal maken!

Er zijn verschillende manieren waarop kopers en verkopers zaken kunnen doen:

Handel met geld 💰 Dit is de meest gewone vorm:

• Jij geeft geld, krijgt een product
• De verkoper geeft het product, krijgt geld
• Bijvoorbeeld: €3 betalen voor een comic

Ruilhandel (truehandel) 🔄 Hier ruilen mensen direct spullen zonder geld:

• Jij geeft 5 Pokemon-kaarten, krijgt een Yugi-Oh boek
• Je vriend geeft zijn boek, krijgt jouw kaarten
• Beide partijen krijgen iets wat ze liever hebben

Kombinatie van beide 💳

• Inruilen van oude spullen + geld erbij
• Bijvoorbeeld: oude telefoon inruilen + €50 erbij voor nieuwe telefoon

Handel gebeurt op verschillende plaatsen:

Winkels 🏪

• Supermarkten voor eten en drinken
• Speelgoedwinkels voor speelgoed en spellen
• Kledingwinkels voor kleren en schoenen
• Boekenhandels voor boeken en tijdschriften

Markten 🛒

• Weekmarkten met groenten, fruit en andere producten
• Rommelmarkten waar mensen oude spullen verkopen
• Boerenmarkten met verse, lokale producten

Online 💻

• Webwinkels zoals Bol.com
• Websites waar mensen gebruikte spullen verkopen
• Apps op telefoons en tablets

School en vrienden 🎒

• Ruilen van kaarten, stickers en speelgoed
• Schoolkantine waar je eten en drinken koopt
• Schoolboeken verkopen aan jongere leerlingen

Beiden hebben voordeel bij de ruil:

Voor de koper:

• Krijgt iets wat hij/zij wil hebben
• Bespaart tijd door niet zelf te hoeven maken
• Krijgt toegang tot dingen die hij/zij niet zelf kan maken

Voor de verkoper:

• Krijgt geld om andere dingen te kopen
• Kan zich specialiseren in wat hij/zij goed kan
• Verdient geld om van te leven

Eerlijkheid 🤝

• Beide partijen moeten eerlijk zijn over wat ze verkopen/kopen
• Geen vals speelgoed verkopen als echt
• Eerlijk zijn over de conditie van gebruikte spullen

Wederzijds voordeel ⚖️

• Beide partijen moeten blij zijn met de ruil
• Niemand mag worden gedwongen om iets te kopen of verkopen
• Een goede deal zorgt dat beide partijen tevreden zijn

Afspraken nakomen ✅

• Als je afspreekt iets te kopen, moet je betalen
• Als je afspreekt iets te verkopen, moet je het geven
• Vertrouwen is belangrijk bij handel

Net zoals elk land zijn eigen taal heeft, heeft bijna elk land ook zijn eigen geld - dit noemen we valuta. Wanneer je op vakantie gaat naar een ander land, kun je vaak niet gewoon je euro's gebruiken. Je moet ze omruilen voor het geld van dat land. Waarom is dit zo, en hoe werkt dat?

Valuta is het officiële geld dat een land gebruikt. Net zoals Nederland Nederlands spreekt en Frankrijk Frans, gebruikt Nederland euro's en gebruikt Amerika dollars. Elke valuta heeft:

• Een eigen naam (euro, dollar, pond)
• Een eigen symbool (€, $, £)
• Een eigen waarde ten opzichte van andere valuta

De Euro (€) 🇪🇺 Nederland gebruikt de euro, net als 19 andere Europese landen. Dit is erg handig omdat:

• Je kunt reizen naar Frankrijk, Duitsland, Spanje zonder geld te wisselen
• Het maakt handel tussen deze landen makkelijker
• Alle landen werken samen om de euro sterk te houden

Eurolanden zijn onder andere: Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Italië, Portugal, en Oostenrijk.

Groot-Brittannië: Pond Sterling (£) 🇬🇧

• Gebruikt in Engeland, Schotland, Wales en Noord-ierland
• 1 pond = 100 pence
• Op Britse munten staat vaak de koning of koningin
• Britse biljetten hebben verschillende kleuren voor verschillende waarden

Zwitserland: Zwitserse Frank (CHF) 🇨🇭

• Hoewel Zwitserland in Europa ligt, gebruiken ze geen euro
• Zwitserse franken zijn vaak meer waard dan euro's
• 1 frank = 100 rappen (zoals onze centen)

Verenigde Staten: Dollar ($) 🇺🇸

• Amerikaanse dollars worden veel gebruikt wereldwijd
• 1 dollar = 100 cent (net als bij ons, maar ze heten hetzelfde)
• Op dollars staan beroemde Amerikaanse presidenten
• Veel landen accepteren dollars, zelfs als het niet hun eigen geld is

Japan: Yen (¥) 🇯🇵

• Japanse yen heeft geen 'centen' - alleen hele getallen
• 1 euro is ongeveer 100-150 yen (dit verandert elke dag)
• Japanse munten hebben gaten erin! 🕳️

China: Yuan of Renminbi (¥) 🇨🇳

• China gebruikt yuan (het symbool lijkt op yen, maar het is anders)
• 1 yuan = 10 jiao = 100 fen
• Steeds belangrijker in de wereldhandel

Historische redenen 📚 Elk land ontwikkelde zijn eigen geldsysteem door de eeuwen heen. Net zoals talen zich anders ontwikkelden in verschillende landen, ontstonden er ook verschillende geldsystemen.

Nationale trots 🏴 Landen willen hun eigen identiteit op hun geld. Nederlandse euro's hebben Nederlandse ontwerpen, net zoals andere landen hun eigen versie van euro munten hebben.

Economische controle 📊 Landen willen controle over hun geld om hun economie te sturen. Ze kunnen beslissen hoeveel geld er gemaakt wordt en hoe duur of goedkoop hun geld is.

De wisselkoers vertelt je hoeveel van het ene geld je krijgt voor het andere. Bijvoorbeeld:

• 1 euro = 1,10 dollar (dit verandert elke dag!)
• 1 euro = 0,85 pond
• 1 euro = 130 yen

Wisselkoersen veranderen omdat:

• Vraag en aanbod: Als veel mensen euro's willen, wordt de euro duurder
• Economische nieuws: Goede economie = sterke valuta
• Politieke gebeurtenissen: Verkiezingen kunnen valuta beïnvloeden

Voor een vakantie ✈️ Als je familie naar Engeland gaat:

1. Je gaat naar een bank of wisselkantoor
2. Je geeft €100 euro
3. Je krijgt ongeveer £85 pond terug (minus kosten)
4. Nu kun je in Engeland geld uitgeven!

Online winkelen 💻 Als je iets koopt van een Amerikaanse website:

• De prijs staat in dollars ($50)
• Je bank rekent automatisch om naar euro's (ongeveer €45)
• Dit gebeurt automatisch met je pinpas

Er zijn ook nieuwe soorten 'geld' zoals Bitcoin, maar dit zijn geen echte valuta van landen. Ze bestaan alleen op computers en zijn erg ingewikkeld. De meeste winkels accepteren ze nog niet.

Voorbereiding 🎒

• Kijk van tevoren op welke valuta het land gebruikt
• Wissel niet teveel geld - je kunt ook ter plekke pinnen
• Bewaar wisselgeld als herinnering aan je reis!

Veiligheid 🔒

• Verspreid je geld over verschillende plekken
• Vertel de bank waar je naartoe gaat, anders blokkeren ze je pas
• Bewaar kopieën van belangrijke documenten apart